Odbudowa Synagogi
Najbardziej emblematyczną budowlą świadczącą o bogatym życiu żydowskim we Wrocławiu, która łączy świat przedwojenny z obecnym, jest Synagoga Pod Białym Bocianem. Jej historia oddaje nastroje i ducha czasów, jakie przez ostatnie dekady panowały w mieście. Zarówno pierwotne piękno, jak i późniejsze popadanie w ruinę, a także odbudowa prowadząca do ukazania jej architektonicznej świetności, doskonale obrazują przemiany zachodzące w polskim społeczeństwie i jego stosunek do mniejszości żydowskiej.
Synagoga Pod Białym Bocianem przetrwała czasy nazizmu i wojnę w dobrym stanie, jednak uległa znacznemu zniszczeniu w okresie komunizmu. Po wojnie służyła jeszcze niemal przez trzydzieści lat, a kres jej działania nastąpił w 1974 roku, ponieważ wtedy władze odebrały ją społeczności żydowskiej. Niestety dekadę później wybuchł w niej pożar, po którym degradacja przebiegała coraz szybciej. Przez te lata Synagoga przechodziła pod władanie różnych instytucji, jednocześnie nie będąc pod należytą opieką żadnej z nich. Dopiero w 1996 roku, po pokonaniu wielu formalnych trudności, Gminie Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu udało się odzyskać Synagogę Pod Białym Bocianem.
Pierwsza modlitwa w Synagodze odbyła się w 1998 roku, w sześćdziesiątą rocznicę pogromu Kristallnacht. Mimo że wnętrze wciąż pozostawało w złym stanie, to na uroczystość przybyło wielu gości oraz przedstawicieli zarówno lokalnej, jak i międzynarodowej społeczności, by uczestniczyć w ważnym historycznym wydarzeniu. Uroczystość uświetnił także występ nowo powstałego Chóru Synagogi Pod Białym Bocianem. Odbudowa nie byłaby oczywiście możliwa bez wielu krajowych i międzynarodowych fundatorów i sponsorów, o których wsparcie i zaangażowanie zabiegali liderzy wrocławskiej społeczności żydowskiej.
Etapy odbudowy
Przywrócenie świetności synagogi rozpoczęło się niezwłocznie po przekazaniu budowli gminie żydowskiej i trwało piętnaście lat. Pierwszym krokiem, który został podjęty już w 1997 roku, była odbudowa dachu. Po zakończeniu prac kolejno remontowano także mury budynku, jego piwnice oraz klatki schodowe. Najważniejszy element każdej synagogi, czyli aron ha-kodesz, w którym tradycyjnie przechowuje się Torę, także został poddany działaniom rekonstrukcyjnym w 2001 roku. Odtworzono oryginalne formy dekoracji, a dzięki pracy konserwatorów zabytków możliwe było dokładne ustalenie jego pierwotnego wyglądu. Prace trwały kilka lat i zostały zakończone sukcesem – złocony aron ha-kodesz zdobi obecnie centralny punkt wschodniej ściany. Cztery lata później rozpoczął się remont elewacji synagogi. Wykonano wówczas niezbędne prace renowacyjne, w tym rekonstrukcję zdobnych gzymsów, oraz odmalowano fasadę. Prace trwały kilka lat, dzięki czemu możemy obecnie podziwiać piękno i majestat synagogi w sercu Wrocławia. Jednym z ostatnich etapów renowacji była odbudowa jej wnętrza. W 2008 roku zrealizowano szereg przedsięwzięć, które przywróciły świetność budowli – między innymi wstawienie nowych okien, odrestaurowanie bimy, odnowienie posadzek i wykończenie empor. Na balkonach umieszczono odrestaurowane ławki, które przed wojną służyły w Żydowskim Seminarium Teologicznym. Dzięki ostatniemu procesowi renowacji Synagoga Pod Białym Bocianem znów stała się w pełni funkcjonującym i bezpiecznym miejscem o niebywałych walorach estetycznych i architektonicznych.
Integralną częścią zabudowań wokół synagogi jest dziedziniec prowadzący do jej wejścia. Jego remont w 2009 roku zwieńczył proces renowacyjny, dzięki czemu na dziedzińcu także mogą odbywać się ważne – nie tylko dla społeczności żydowskiej – wydarzenia. Jest to też popularne miejsce spotkań oraz przestrzeń dla wielu inicjatyw kulturalnych. Obecny wygląd dziedzińca po przebudowie nie odwzorowuje jednak jego przedwojennego charakteru, gdyż wówczas znajdował się tam niewielki ogród z drzewami i krzewami. Do dziś przetrwał jedynie okazały kasztanowiec.
Obecnie Synagoga Pod Białym Bocianem jest unikatowym miejscem na mapie Wrocławia. Jako jedyna przetrwała czasy dwóch totalitaryzmów i stanowi niezwykły pomnik wielu pokoleń wrocławskich Żydów. Jest to nie tylko miejsce żydowskich uroczystości i modlitw, lecz także wielu przedsięwzięć kulturalnych i edukacyjnych. Odbywają się tu między innymi festiwale, koncerty, spektakle, wykłady i konferencje. Synagoga wraz z dziedzińcem stanowi ważną i niezwykłą przestrzeń, która z jednej strony opowiada historię Wrocławia i jego przedwojennego dziedzictwa, a z drugiej strony zachęca do tworzenia nowej, przyjaznej i tolerancyjnej przyszłości w sercu Dzielnicy Czterech Wyznań.
Mała synagoga i mykwa
Niemalże integralną częścią Synagogi Pod Białym Bocianem jest szul, czyli mała synagoga. Przez wiele lat w okresie komunizmu stanowiła ona główne miejsce spotkań i modlitw wrocławskich Żydów. Powstały na początku XX wieku szul służył jeszcze niemieckim Żydom, lecz podczas wojny i trudnego okresu powojennego jego stan ulegał pogorszeniu. Dlatego w 2015 roku odbył się generalny remont małej synagogi, który doprowadził ją do świetności i odsłonił jej charakterystyczne elementy architektoniczne. Dodatkowo w oknach, które wychodzą na dziedziniec, umieszczono witraże wrocławskiej artystki Miry Żelechower-Aleksiun.
Jedną z głównych ozdób synagogi jest jej pokryty secesyjną polichromią sufit, który udało się odrestaurować. Odtworzony został także oryginalny wygląd drewnianych elementów przy suficie, co potęguje wrażenia estetyczne. Po remoncie szul wyposażono w niezbędne elementy – m.in. bimę, aron ha-kodesz, krzesło Eliasza, ławki i bibliotekę, dzięki czemu mogą odbywać się tam regularne modlitwy i uroczystości, a także spotkania czy wykłady. Wszystkie elementy wystroju zostały dopasowane do oryginalnej secesyjnej estetyki wnętrza, dzięki czemu szul pełni nie tylko funkcję religijną, lecz także istotną funkcję historyczną poprzez odwoływanie się do dziedzictwa przedwojennej społeczności żydowskiej.
Menora w małej synagodze
Mykwa, czyli rytualna łaźnia, powstała przy Synagodze Pod Białym Bocianem w 1901 roku i służyła niemieckiej społeczności żydowskiej do czasów nazizmu, a po wojnie korzystano z niej do 1968 roku. Choć podczas wojny nie uległa zniszczeniu, to w okresie powojennym jej stan znacznie się pogarszał. Rytualne kąpiele w mykwie stanowią podstawę życia duchowego ortodoksyjnych Żydów, więc jej remont był konieczny zarówno ze względów historycznych, jak i religijnych. Remont pomieszczeń zakończył się z sukcesem w 2018 roku, a dziś mykwa służy zarówno jako miejsce do rytualnych kąpieli, jak i przestrzeń do organizowania wystaw i wykładów.